Covid-19 pandemisi tüm dünyada insanların sağlığına tehdit oluşturmasının yanı sıra, hayatımızı çok yönden etkiledi ve değiştirdi. Pandemiler insan sağlığına direkt etkilerine ek olarak çevresel ortamı değiştirmelerinden ve alınan önlemlerin etkisinden dolayı bireylerde psikolojik problemlere de neden olurlar. Etkilerin nedenlerini üçe ayırabiliriz. Bunlar hastalığın fiziksel etkilerine bağlı olan belirtiler, sürecin belirsizliğinden kaynaklanan etkiler ve salgın için alınan önlemlerin getirdiği problemler olarak sıralanabilir. Covid- 19 pandemisi için alınan önlemlerden biri olan sosyal mesafe ve izolasyon, sosyal ilişkileri ve insanın doğa ile kurduğu ilişkileri zedelediği ve aynı zamanda insanları kapalı, sınırlı fiziksel çevreye mahkum ettiği için olumsuz psikolojik etkilere sahiptir. Bunun dışında pandemi sürecinin tüm yaşam dengesini bozması, her konuda belirsizlik teşkil etmesi de insanlarda kaygı ve güvensizlik duygularına neden olur.

​

Karantina, izolasyon ve sosyal mesafe bireyleri sınırlı bir alana hapseder ve sosyal ilişkilerin azalmasına, uyarıcı yoksunluğuna sebep olur. Duyusal yoksunluğun araştırıldığı ve Donald O. Hebb’in liderlik ettiği bir çalışmada, bir grup katılımcıdan çevresel ve sosyal uyarıcıların minimuma indirildiği bir odada altı hafta geçirmeleri istenmiştir. Fakat katılımcılar duyusal ve sosyal yoksunluğa katlanamayarak deneyi erken bitirmişlerdir. Deney sürecinde ve sonrasında katılımcılarda sanrılar görülmüş, basit sorulara cevap verememişler ve çocuksu davranışlar izlenmiştir. İnsan sosyal bir varlıktır. Sosyal ilişkiler, güvenilir ve zengin bir çevre mental iyi olma hali için önemlidir. Sosyal ilişkiler aynı zamanda fiziksel iyi olma haline de katkı sağlar. Karantina ve izolasyon bireylerde adalet sisteminde bulunan ev hapsi uygulamasıyla benzer etki yaratır. Özgürlük kaybı, hapsedilme hissi, soyutlanma hissi, engellemeden kaynaklı öfke ve yüksek stres yükü oluşturur (Taştan, 2020). İzolasyon süresi uzadıkça stres bozukluğu, depresyon, panik bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu görülme riski artar (Koçak ve Harmancı, 2020). Kapalı ortam aynı zamanda var olan rahatsızlıkları da arttırabilir hatta Covid-19 kaynaklı psikoz ve intihar vakaları görülmüştür (Baltacı ve Coşar, 2020). Durkheim insanların yeteri kadar sosyal bağ kuramadıklarında ve bir gruba aidiyet hissetmediklerinde egoistik intihar vakalarının oluştuğunu söylemiştir.

​

Karantina ve sosyal izolasyona ek olarak hayatımıza giren evden çalışma ve uzaktan eğitim de evde geçirilen süreyi arttırır ve bir yavaşlama hali oluşturur. “Evde kal”ma durumu beraberinde boş zamanı getirir. Fakat bu boş zaman kişinin kendi isteği ile bir etkinlik için oluşturduğu zaman dilimi değil zorunlulukla oluşan bir zamandır. İnsanların günlük rutinleri ve alışkanlıkları altüst olur.  Bu nedenle bireylerde can sıkıntısı başlar. Boş zamanın nasıl geçirildiği evde kalma sürecinin algısını şekillendirir (Öztürk ve diğer., 2020). Evin mekansal konfor düzeyi de bu algıyı iyi ve ya kötü yönde değiştirebilir. Yine içe kapanma, yavaşlama hali insanların fiziksel aktivitelerinde de azalmaya neden olur. Fiziksel aktivite hem psikolojik hem de fiziksel yönden iyi olma hali için önemlidir. Bu nedenle evde kalma durumunda açığa çıkan boş zamanın ev içi fiziksel aktiviteler için kullanılması yararlı olabilir (Kaya Ciddi ve Yazgan, 2020). Evde kalma durumunun yarattığı başka bir sorun da telefon ve internet kullanımının artması ve sağlıksızlaşmasıdır. Sağlıksız düzeyde internet kullanımı zihinsel sağlık açısından olumsuz sonuçlar ortaya çıkarabilir. Sosyal fobi, uyku sorunu, depresyon bu sorunlardan sayılabilir (Öztürk ve diğer., 2020).

​

Yalnız kalma, sevdiklerinden haber alamama, medyada takip edilen kötü senaryolar, ruh sağlığı üzerinde kötü etkiler göstermiştir. İzolasyon sürecinde ilk günlerde başlayan akut-stres tepkileri depresyon, panik bozukluk gibi hastalıkların yanı sıra salgının gidişatının bilinememesi, aşı çalışmaları da bireylerde ölme kaygısı(ölüm fobisi), obsesif kompulsif boukluk, belirtileri görülebilmektedir. Bu belirtileri yaşayan bireylerle daha ciddi ilgilenilmesi gerekmektedir. Elbette ki sürecin herkes için sıkıntı verici olmasına karşın, sosyoekonomik durumlar, kültürel özellikler açısından değişkenlik göstermektedir. Değişen çalışma koşulları,  işten çıkarılma korkusuyla yaşanan gelecek kaygısı ve finansal zorluklar da bireylerde 2. travma etkisi yaratmaktadır.  Yakınlarını kaybedenler için yas psikolojisi yaşanırken, hastalığı geçirmekte olan bireyler içinde damgalama olarak nitelenen dışlanma psikolojileri de bireylerde olumsuz etkiler göstermektedir (Kaya,2020).

​

Pandeminin doğası gereği öngörülemez olması belirsizlik oluşturur. İnsanlar neden sonuç ilişkisi kurma ve açıklama ihtiyacı duydukları pandemi probleminde belirsizlik ile karşılaşınca kaygı, ölüm korkusu, anksiyete, mutsuzluk, çaresizlik ve kontrolsüzlük hissederler (Baltacı ve Coşar, 2020). Solomon’ın dehşet yönetimi teorisinde ölüm ile yüzleşen toplumlar gelenek ve kültürlerine daha çok bağlanırlar ve kalıcı, kutsal bir amaç ararlar. Bu da daha ayrımcı bir bakış açısına yol açabilir. 

Kamusal alanın öznesi olan erkek için bu süreç daha sorunlu olabilmektedir. Özel alan aktörü olan kadına nazaran adaptasyon süreci daha zorlu olabilmektedir. Ev içi şiddet de bu durumun yarattığı sorunlardan biri olabilmektedir. ( Yıldırım, 2020). Sait Yıldırım'ın makalesinde değindiği toplumsal cinsiyet rollerine göre salgında kadınların da daha çok zorlandıklarını söylemek de mümkündür. Ev işlerinde destek alan ve çalışan kadın için salgın süreci herşeyi kendisinin yetişmeye çalıştığı zorlu bir sürece de dönüşebilmektedir.

Bu süreçte olumsuz etkilerinin yanı sıra zaman geçirme baskılarına karşın mevcut şartlara uyumlu bir şekilde uyum sağlayanlar da olabilmektedir. Teknolojik uygulamaların hızla yaygınlaşması, yoksullara yardım, sınıfsal anlamda empati kurulması, hijeyenin öneminin ve bilimsel verilere inancın artması, bireylerin rasyonel tutum geliştirmesi ve aile bağlarının güçlenmesi gibi olumlu etkileri de bulunmaktadır (Taştan, Tekin, Çetinöz ve Demirden, 2020).

​

Covid-19 salgının psikolojik etkilerini azaltmak için doğa ve insan ilişkisi kullanılabilir. Bahçe, bitkiler, açık hava, su öğeleri gibi doğanın parçaları insan psikolojisi için iyileştirici ve koruyucu özelliğe sahiptirler. Bitki yetiştirme ve evcil hayvan edinme gibi doğa ile kurulan ilişki yalnızlık hissi, tahammülsüzlük ve can sıkıntısı gibi olumsuz etkilerin azalmasını sağlayabilir (Öztürk ve diğer., 2020). Bunun yanında karantina alanının konfor seviyesini arttırmak, fiziksel aktivite yapmak, online teknolojiden faydalanarak sosyal yoksunluğu gidermek ve kırılgan gruplarla (yaşlı ve çocuklar) sosyal temasta bulunmak yaşamakta olduğumuz Covid-19 pandemisinin psikolojik etkilerini minimalize etmek için bazı yollar olabilir. Pandemi ile mücadelede önlemler önemli rol tutmasına rağmen pandeminin insanlar üzerindeki psikolojik etkileri önlemlerin yeterli bir şekilde uygulanmasında sorunlar oluşturabiliyor. Bu nedenle salgın sürecinde toplumun psikolojik olarak iyi olma durumuna yaklaşması, psikolojik etkilerin düşürülmesi post pandemi döneminde sağlıklı bir toplum için gerekli olduğu kadar pandeminin yayılımı hızının önüne geçilmesi açısından da önemlidir.